4.4 Εκκλησία στο Μπασίς
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α΄ ανέθεσε στον Γ.Π.Λάββα την εκπόνηση σχεδίων ανέγερσης ενός νέου ναού που προβλεπόταν να κτιστεί σε νεοσχεδιαζόμενο οικισμό στην τοποθεσία «Μπασίς», έξω από τη Θεσσαλονίκη.
  Εντολή Οικουμενικού Πατριάρχη [133.79 KB]

Πρότυπο για το σχεδιασμό του, αποτέλεσε ο οκταγωνικός ναός του Καθίσματος της Παναγίας, που ο ίδιος έχει ανασκάψει, μνημείο κορυφαίας σημασίας σ’ ότι αφορά στην παλαιοχριστιανική τυπολογία και τον συμβολισμού του στη χριστιανική ναοδομία. Όπως αποδεικνύεται από τα ανασκαφικά και ιστορικά δεδομένα αποτέλεσε το αρχιτεκτονικό πρότυπο για τα οκταγωνικής ή περίκεντρης κάτοψης θεομητορικά λατρευτικά κτίσματα. Η οκταγωνική εκκλησία του Καθίσματος αρθρώνεται γύρω από τον ιερό βράχο σε ομόκεντρες ζώνες, οι οποίες περιλαμβάνουν τον περίδρομο και μια εξωτερική ζώνη με τέσσερα παρεκκλήσια και ενδιάμεσους χώρους-δωμάτια. Στόχος του αρχιτέκτονα του πρώτου θεομητορικού αυτού ναού ήταν να χωροθετήσει το οικοδόμημα κεντροβαρικό ως προς τον ιερό βράχο, τονίζοντας με αυτόν τον τρόπο εμφατικά τον θεοβάδιστο χαρακτήρα της θέσης.

Στα σχέδια για τον ναό στον οικισμό «Μπασίς» ο Γ. Π.Λάββας διατηρεί την οκταγωνική κάτοψη ως έμμεση αναφορά στη συμβολική δυναμική των περίκεντρων κτηρίων επιχειρώντας ωστόσο να διαμορφώσει νέα χωρικά αναπτύγματα. Η ελεύθερη μορφολογική της ανάπτυξη, αφενός νοηματοδοτεί κριτικές εκτιμήσεις για επιμέρους στοιχεία της ναοδομικής παράδοσης, αφετέρου παρουσιάζει μια σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση. Αν στον ιερό ναό του Απ. Παύλου το συνθετικό πρόβλημα αφορούσε στην απομάκρυνση από τους ήδη παραδομένους τύπους, και την επανερμηνεία της συμβολικής και οντολογικής διάστασης επιμέρους αρχιτεκτονικών στοιχείων, στην εκκλησία του Μπασίς τίθεται ένα νέο πεδίο προβληματισμού: η δυνατότητα ελεύθερης και δημιουργικής σύνθεσης στη βάση ενός συγκεκριμένου αρχιτεκτονικού προτύπου. Οι δύο προτάσεις που θα αναπτυχθούν παρακάτω επιχειρούν να διατυπώσουν δύο διαφορετικές λύσεις ως προς το συνθετικό πρόβλημα: υιοθέτηση ή ελεύθερη ανάπτυξη καθ’ ύψος της οκταγωνικής κάτοψης.

Στην πρώτη πρόταση, η καθ’ ύψος ανάπτυξη του οκταγωνικού ναού με τρούλο αμφισβητείται, με στόχο να σχηματοποιηθεί μέσα από μια νέα οργάνωση το σταυρικό σχήμα. Ο σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός, διαδεδομένος τύπος στη βυζαντινή ναοδομία, διαφοροποιείται σημαντικά τόσο στην εσωτερική του ανάπτυξη όσο και στην εξωτερική όψη. Επικλινή επίπεδα με διαφορετικά υλικά από το υπόλοιπο ναό επιχειρούν να αναπτύξουν εξωτερικά και εσωτερικά μια υπόμνηση του σταυρικού σχήματος. Το τρίκογχο ιερό αναπτύσσεται ψηλότερα από τον υπόλοιπο ναό, ώστε η σύνθεση να αποδίδει σχηματικά τη σωματική και ψυχική ανάταση του πιστού. Η κατανυκτική ατμόσφαιρα διαμορφώνεται μέσα από την κλιμακωτή άρθρωση όγκων και τη χρήση του φωτός. Εξωτερικά επικλινείς τοίχοι διασπούν την αυστηρή οκταγωνική κάτοψη, διαμορφώνοντας παράλληλα λειτουργικούς χώρους-παρεκκλήσια.

Η δεύτερη πρόταση αξιοποιεί την κεντροβαρική καθ’ ύψος ανάπτυξη του προτύπου του Καθίσματος και τη στέγασή του με τρούλο. Η κάτοψη παραμένει η ίδια, διαφοροποιείται ωστόσο στα επιμέρους σημεία. Ενσωματώνοντας την κληρονομιά των παλαιοχριστιανικών οκταγώνων, όπου ο τρούλος στηριζόταν σε οκταγωνική βάση, προβαίνει σε μια νεοτερική χρήση του. Το τρίκογχο ιερό χαμηλώνει και ενσωματώνεται στο βασικό οκτάγωνο μ’ έναν ημισφαιρικό τρούλο. Ένας άλλος ημισφαιρικός τρούλος, σε χαμηλότερο επίπεδο καλύπτει την υπόλοιπη οκταγωνική κάτοψη, αφήνοντας ένα ελλειψοειδές παράθυρο που παραπέμπει στο μάτι του Θεού, στοιχείο διαδεδομένο στη βυζαντινή τέχνη. Η νέα αυτή λύση μεταπλάθει ελεύθερα τις στατικές λύσεις που είχαν δοθεί στη βυζαντινή ναοδομία  για τα οκταγωνικά κτήρια (απλός ή σύνθετος ναός). Η χρήση, άλλωστε, του οπλισμένου σκυροδέματος μπορεί να οδηγήσει σε διακριτές λύσεις και αποτελέσματα. Η ενοποίηση του τρίκογχου με τον οκταγωνικό ναό, του ιερού με τον δημόσιο λειτουργικό χώρο του ποιμνίου, εντείνει τον υπερβατικό και κοσμολογικό συμβολισμό του τρούλου στη χριστιανική παράδοση. Ο πιστός με τη συμμετοχή του στη Θεία Λειτουργία εγκολπώνεται στην Ουράνια Βασιλεία. Εξωτερικά, όπως και στην προηγούμενη λύση, η διαμόρφωση επιμέρους λειτουργικών χώρων (παρεκκλήσια, γραφείο ναού, αποθήκες, κ.ά.) διασπούν την οκταγωνική κάτοψη.         

Τα σχέδια έχουν εκπονηθεί με τη συνεργασία του Δρ. αρχιτέκτονα Μ. Λεφαντζή.