5.1 Μαρώνεια, Μακεδονία
H ανασκαφή της υστεροκλασικής κατοικίας της Μαρώνειας άρχισε το 1973 και ολοκληρώθηκε το 1983 από τον Έφορο Αρχαιοτήτων κ. Ε. Πεντάζο σε συνεργασία με τους Γ.Π.Λάββα, Γ. Καραδέδο και την έδρα Ιστορίας Αρχιτεκτονικής του Α.Π.Θ.

Ο οικισμός, αποικία των Χίων (7ος αι.π.Χ.), βρίσκεται σε κεκλιμένο έδαφος που ανοίγει προς Ν., Ν.Δ. και Ν.Α. και προφυλάσσεται από τους βόρειους ανέμους με τον ορεινό όγκο του Ισμάρου. Από τα ανασκαφικά δεδομένα προκύπτει  ότι η πόλη ήταν κτισμένη με το σύστημα του ορθογωνικού κανάβου. Η κατεύθυνση των δρόμων, όπως προκύπτει από τον σταθερό προσανατολισμό των οικιών, διαφέρει σημαντικά από τις συντεταγμένες που δίνει ο Βιτρούβιος για την υγιεινή των πόλεων, ίσως εξαιτίας της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας της περιοχής. 

Στην ανασκαφθείσα υστεροκλασική οικία, δύο αυλές διαφορετικού μεγέθους και χαρακτήρα διαμορφώνουν τους βασικούς πυρήνες της εσωτερικής επικοινωνίας. Γύρω από αυτές σχηματίζονται δύο ομάδες χώρων, ο γυναικωνίτης και ο ανδρωνίτης. Μια τέτοια διάταξη κατοικίας, που ξεχωρίζει ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους, ύπνο από διημέρευση και διασκέδαση, ελεύθερους από δούλους και ζώα, αποθήκες από χώρους ζωής, εκφράζει έμμεσα την κοινωνική δομή της οικογένειας και τον τρόπο ζωής της εποχής. Τα οργανωτικά αυτά χαρακτηριστικά σχετίζονται παράλληλα με τον προσανατολισμό, τον αερισμό, την ανεμοπροστασία, τον ηλιασμό και την ηλιοπροστασία με στόχο τη δημιουργία ενός μικροκλίματος στους χώρους της κατοικίας. Η προαναφερθείσα οργάνωση, με γνώσεις των φυσιολογικών παραμέτρων της Ιπποκρατικής Σχολής, περιγράφεται σε γενικές γραμμές τόσο στον «Οικονομικό» του Αριστοτέλη  όσο και στο «Περί Αρχιτεκτονικής» του Βιτρούβιου (V.VII.1) και χαρακτηρίζει την εποχή. Το σύστημα αυτό, παγιωμένο μέσα από την εμπειρία και τη θεωρητική γνώση των επιστημόνων της εποχής, ανάγεται σε κατεστημένη συνήθεια και μεταδίδεται ως τέτοια στις επερχόμενες γενεές. 

Εκτός από την οικία, η ανασκαφή προχώρησε και στο ελληνιστικό θέατρο της Μαρώνειας, το οποίο στη ρωμαϊκή εποχή μετατράπηκε σε αρένα. Στην ελληνιστική εποχή ανήκουν οι λίθινες βαθμίδες των καθισμάτων και οι κλίμακες ανόδου, ο κεντρικός αποχετευτικός αγωγός και ο περιμετρικός αποχετευτικός αγωγός της ορχήστρας. Στη ρωμαϊκή εποχή χρονολογούνται το κτήριο της σκηνής, το πλινθόκτιστο προσκήνιο, η κάλυψη του αποχετευτικού αγωγού της ορχήστρας και το προστατευτικό στηθαίο από ορθοστάτες. Η χάραξη από τρία διακριτά κέντρα της ελληνιστικής φάσης συμφωνεί με τις οδηγίες του Βιτρούβιου, και χαρακτηρίζεται από ακρίβεια και κανονικότητα. Στη ρωμαϊκή εποχή η ορχήστρα διευρύνθηκε  και ο άξονας μετατοπίστηκε προς τα αριστερά. Σε γενικές γραμμές, στο θέατρο της Μαρώνειας αναγνωρίζονται πολλές συμπτώσεις, αλλά και αποκλίσεις ως προς τις σχετικές αναφορές του Βιτρούβιου (Βιτρούβιος V.VI.1-4,7, VII.1-2) καθώς, όπως αναφέρει ο ίδιος, οι κανόνες των χαράξεων δεν ισχύουν για όλα τα θέατρα, αλλά κατά περίπτωση ανάλογα με τα ειδικά χαρακτηριστικά του εκάστοτε έργου.