5.2 Γολγοθάς, Ιεροσόλυμα
Το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων με επικεφαλής τον Μακαριώτατο Πατριάρχη Διόδωρο Α΄ και τον Γ. Π. Λάββα συνεχίζοντας τις εργασίες συντήρησης, αποκατάστασης και ανάδειξης στον Πανίερο Ναό της Αναστάσεως, πραγματοποίησε ανασκαφές και αποκάλυψε το σημείο όπου έλαβε χώρα το γεγονός της Σταύρωσης.

Η μορφή του Ιερού Προσκυνήματος, όπως διαμορφώθηκε μετά την πυρκαγιά του 1808, με τις χονδρές πλάκες από τοπικό λίθο, απέκρυπτε τη θέα του αυθεντικού βράχου. Επιθυμία της Αγιοταφικής Αδελφότητας ήταν η ανάδειξη του Προσκυνήματος και η αποκάλυψή του. Μετά από συστηματική και λεπτομερή αποτύπωση και μελέτη της περιοχής του Γολγοθά εγκρίθηκε η τελική πρόταση που προέβλεπε την αντικατάσταση των άτεχνων λίθινων πλακών και τη διατήρηση της παραδομένης ιστορικής μορφής και διακόσμησης του Προσκυνήματος. Στη θέση των λίθινων πλακών τοποθετήθηκε μεταλλικό πλαίσιο με ειδικές κρυστάλλινες επιφάνειες, ώστε ο Ιερός Βράχος να καθίσταται ορατός. Μετά τον καθαρισμό από λασποκτησίες που χρησιμοποιήθηκαν για να τοποθετηθούν οι πλάκες μετά το 1808, αποκαλύφθηκε η ακανόνιστη μορφή του φυσικού πετρώματος με εξάρσεις και βυθίσματα. Τρία σημεία στην αποκαλυφθείσα επιφάνεια παρουσίασαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το πρώτο βρίσκεται δεξιά της Αγίας Τράπεζας, όπου προβάλλει μια μεγάλη σε πλάτος και διαμπερής σεισμική ρωγμή, η οποία διατρέχει το βράχο από Α. προς Δ., προφανώς ως αποτέλεσμα ενός ισχυρού σεισμού. Το δεύτερο εύρημα βρέθηκε στο βύθισμα πίσω από την Αγία Τράπεζα, προστατευμένο από μια μαρμάρινη πλάκα. Πρόκειται για μια λίθινη υποδοχή κυκλικής μορφής, μερικώς σπασμένης, όπου φαίνεται να είχε τοποθετηθεί ο Σταυρός του Μαρτυρίου. Ακόμα και αν δεν είναι η αυθεντική υποδοχή, αλλά μια άλλη μεταγενέστερης εποχής, διατηρεί εξ ολοκλήρου τη σημασία της, γιατί δείχνει την αυθεντική θέση του. Τέλος, η τρίτη ενδιαφέρουσα θέση βρίσκεται αριστερά της Αγίας Τράπεζας, όπου ο βράχος φέρει παλαιό, λευκό επίχρισμα με χαράγματα σταυρών. Εκεί που τελειώνει ο βράχος διασώθηκαν επίσης τμήματα δύο δαπέδων σε διαφορετικά επίπεδα και ακόμα τμήμα λοξού τοίχου με κατεύθυνση από Β. προς Ν. που συνεχίζεται και κάτω από την Αγία Τράπεζα.

Από τα υπάρχοντα ανασκαφικά δεδομένα αναγνωρίζεται η τοπογραφία της περιοχής την εποχή του Μαρτυρίου. Η τοποθεσία του Γολγοθά και του Τάφου ήταν ένας εκτεταμένος χώρος με εξάρσεις και βυθίσματα στο φυσικό πέτρωμα, όπως προέκυπτε από την εξόρυξη του λατομείου. Αυτή η διαμορφωμένη ανώμαλη επιφάνεια του λατομείου, σε χρήση μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ., δέχθηκε στη συνέχεια τη διττή λειτουργία του κήπου και του νεκροταφείου. Σ’ αυτό λοιπόν το λατομείο –νεκροταφείο - κήπο πραγματοποιήθηκε το γεγονός της Σταυρώσεως και η εναπόθεση του νεκρού του Θεανθρώπου στον τάφο του Ιωσήφ της Αριμαθαίας. Επί εποχής Αδριανού, για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, στην περιοχή ανεγέρθηκαν ειδωλολατρικά μνημεία. Οι επιχωματώσεις κάλυψαν τα ίχνη του Φρικτού Βράχου και το λατρευτικό χώρο του «Σπηλαίου του Αδάμ». Κατά την πρώτη οικοδομική φάση ανέγερσης του Ναού της Αναστάσεως οι αρχιτέκτονες του Κωνσταντίνου προχώρησαν σε δραστική επέμβαση γύρω από τον Τάφο. Ολόκληρη η περιοχή διαμορφώθηκε με πυρήνες τα δύο κορυφαία μνημεία - τεκμήρια του Θείου Πάθους, τον Τάφο και τον Γολγοθά. Αν τα ανασκαφικά δεδομένα, οι μετρήσεις και οι υποθέσεις αντιστοιχούν στην πραγματικότητα της εποχής, τότε έχουμε ένα αρχιτεκτονικό σύνολο, όπου ο όγκος της Βασιλικής δέσποζε κυρίαρχα, ενώ το σημείο της Σταυρώσεως όσο και της Ταφής υποτάσσονταν. Ο Γολγοθάς βρισκόταν σε θέση έκκεντρη στη νοτιοδυτική γωνία ως δευτερεύον στοιχείο της όλης σύνθεσης, όπως και στις επόμενες φάσεις του Ναού της Αναστάσεως.